Door op 6 juni 2017

Van sterke leider naar Theresa Maybe

“Wankelend in de voetsporen van Thatcher”

Theresa May presenteert zich graag als de harde, sterke en stabiele leider die Groot-Brittannië nodig heeft. Maar in de week voor de verkiezingen brokkelt haar status snel af.

Het is eind mei als een blauwe campagnebus de parkeerplaats van een dakenfabriek North Derbyshire opdraait. Theresa May, for Britan, staat er in grote letters op zijkant. Daarnaast: Sterk stabiel leiderschap: in het nationaal belang. Omringd door adviseurs, uitverkoren journalisten en klerenkasten met oordopjes stapt de premier uit haar Maymobiel. Partij-activisten begroeten de grote leider terwijl ze de fabriekshal binnengaat. Op het podium veranderd May terstond in de Maybot. Automatisch klinkt het: “Sterk en stabiel, versterk mijn hand in Brussel,” coalitie van chaos.” Na afloop vertelt May op het plaatselijk radiostation hoe blij ze is op deze bepaalde plek te zijn.
Ze was even vergeten waar ze ook alweer was.

Theresa May wil meer zijn dan een premier die dankzij de Brexit is komen bovendrijven

Op zoek naar een Brexit-mandaat van de kiezer doorkruist de 60 jarige premier al zes weken lang het Verenigd Koninkrijk, van bedrijventerrein naar dorpsplein, van fabriekshal naar televisiestudio. Ze wil zich tonen aan de kiezers, maar in direct contact met hen komt ze amper. Soms verslapt de aandacht van haar begeleiders en komt ze oog in oog te staan met een boze burger, zoals in Abingdon, waar een tekeergaat over de bezuinigen op het Persoons- Gebonden Budget. Voor de gereserveerde May is campagne voeren een ongemakkelijke bezigheid. Zo eet ze in Plymouth met zichtbare tegenzin een lokale zak patat op, op haar hoede voor hongerige zeemeeuwen en kritische kiezers.

Mandaat

Theresa May heeft het zich medio april over zichzelf afgeroepen door verkiezingen uit te schrijven. Als reden voerde ze politieke geschillen over de Brexit aan. “Het land komt samen, maar Westminster niet, sprak ze in Downing Street. Moed of overmoed: de premier wilde meer publieke steun voor de onderhandelingen in Brussel. Immers, haar partij had maar een kleine meerderheid in het parlement, iets dat overigens geen bezwaar bleek bij het doordrukken van de Brexit-wetgeving. Niet iedereen zat te wachten op een stembusgang. Kiezer Brenda uit Bristol werd een televisiester met haar reactie: “Is dit een grapje? Niet weer een! Godsamme!”

Baroness Margaret Thatcher

Die verkiezingsmoeheid, een luxeprobleem in een democratie, was geen verrassing, Na de Europese verkiezingen van 2014, de parlementsverkiezingen van 2015en het Brexit-referendum van 2016 zou 2017 het vierde jaar op rij worden. Toch viel het besluit van May te verwachte. Vanaf haar komst naar 10 Downing Street, drie weken na het Brexit-referendum kreeg ze het verwijt geen persoonlijk mandaat te hebben. Ze wil meer zijn dan een premier die dankzij de Brexit is komen bovendrijven. Haar diagnose van de Brexit was dat de mangementpolitiek van de laatste decennia had geleid tot een maatschappij die voor grote groepen minder welvarende kiezers niet werkt.
Zij ziet zichzelf als een staatsvrouw die hieraan iets kan doen, een drang die zijn wortels vindt in haar Christelijke achtergrond. Bij gebrek aan concurrentie was dit het ideale moment om bij verkiezingen een monsterzege te behalen. Immers de Liberaal Democraten zitten opgescheept met de lichtgewicht Tim Farron. UKIP is bij de Brexit-uitslag overbodig geworden. En Labour? Daar zit nog steeds Jeremy Corbyn – tegen de wil van een groot deel van zijn fractie. Hij wordt achtervolgd door sympathieën voor dubieuze groeperingen (IRA, Hamas), is voor veel Engelsen veel te links en bezit geen enkele bestuurlijke ervaring.
May geldt daarentegen als een onbeschreven blad en geniet het voordeel van de twijfel bij veel kiezers. In de woelige referendumtijd is ze uitgegroeid tot een rots in de branding voor het eiland. Dus hier stond een degelijke, bekwame en praktisch ingestelde vrouw, die zes jaar lang de ambtelijke slangenkuil had overleefd die Binnenlandse Zaken heet, Waar Duitsland in Merkel een “Mutti” had, reageerde May op het eiland nu ook als een moederfiguur. Streng keek ze toe op de kwajongens Brexiteers in haar kabinet (David Davis, Boris Johnson, Liam Fox) en tijdens een Brexitdebat nam ze demonstratief plaats in het Hogerhuis om lastige Lords in de gaten te houden.

Jeremy Corbyn, Labourleider
(Wikipedia)

Het merk May

May en de haren hebben er voor gekozen een presidentiele verkiezingscampagne te voeren, een campagne met de nadruk op haar persoon,, nog veel meer dan gebeurde onder Tony Blair. In het besef dat het merk May populairder is dan de partij, de Conservatieve Partij voortaan Theresa May’s Team. Bij de presentatie van het verkiezingsmanifest sprak May over “Mijn manifest voor de toekomst van Groot-Brittannië.” “Geef mij een mandaat”, klinkt het in de campagne, en: “Ik bied me aan als uw premier.” Die persoonsgerichte campagne stuit op kritiek. Het draait om “My, myself and I” merkt de progressieve Observer-commentator Andrew Rawnsley op.
Teamgenoten komen buitenspel te staan. De authentieke grapjas Boris Johnson is in geen velden of wegen te bekennen en er klinken geluiden dat hij na 8 juni het veld moet ruimen. May weigert het podium te delen met haar ministers. Alleen tijdens een bijeenkomst in een wolkenkrabberin in de zakenwijk Canary Wharf mag de aimabele minister van Financiën Philip Hammond naast haar staan, maar tegenover de pers weigert ze te verzekeren dat hij baan zal behouden. De manier waarop May haar ministers behandelt doet denken aan Thatcher in haar nadagen, toen zij een illusie van onaantastbaarheid koesterde. Wat May wil is een herhaling van 1983, toen Thatcher een monsterzege behaalde op het naar links weggedreven Labour.
Zelfs voor Britse begrippen is Mays hyperstrak geregisseerd non-spektakel. Het is een herhaling van de campagne van 2015, toen onder leiding van de van de beruchte campagnestrateeg Lynton Crosby, één boodschap uitentreuren werd herhaald: Stem op de betrouwbare David Cameron , anders krijgen we een “chaotische coalitie” met Labour en de Schotse nationalisten. Het herhalen van een vage doch simpele boodschap werkte ook tijdens het Brexit-referendum. “Take back control” bleek een gouden greep. Crosby leidt ook de campagne terwijl Leave-strateeg Robert Oxley het persteam leidt. Zijn missie elke vorm van spontaniteit vermijden.

Boris Johnson en Theresa May

Bij persconferenties van May moeten journalisten hun vragen vooraf ter goedkeuring indienen. Buitenlandse journalisten zijn niet welkom bij campagne-evenementen, zeker niet sinds de Frankfurter Algemeine Mays toorn heeft gewekt door een relaas te publiceren over de slecht verlopen ontmoeting met voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie op 10 Downing Street. Conservatieven kandidaten krijgen te horen dat ze niet mogen spreken met buitenlandse journalisten.
Door verkiezingen te houden heeft May zichzelf in de schijnwerpers gezet. Niemand wist voor aanvang van de campagne precies wat ze dacht, zelfs haar collega’s niet. Cameron had in de aanloop van het EU-referendum geklaagd over de manier waarop May zich op de vlakte hield.
Dooddoeners als “Brexit is Brexit”, typeerden haar premierschap, ze hield de illusie in stand dat ze in het diepste geheim met een groot plan bezig was. Des te groter was de verbazing toen eind april uit de ontmoeting met Jean-Claude Juncker bleek dat de Britse regering zich amper had voorbereid op de Brexit-onderhandelingen in Brussel en de zaak schromelijk lijkt te onderschatten.
Bij doe openbaring dook voor het eerst voorzichtig de vraag op of Keizerin May wel kleren heeft.

Ziedend

May weigert bijvoorbeeld mee te doen aan verkiezingsdebatten – terwijl het háár verkiezingen zijn. In zekere zin niet verwonderlijk, omdat ze, anders dan Corbyn, alles te verliezen heeft; maar het staat haaks op haar imago als sterke vrouw. Ze draagt daarvoor in de campagne verschillende excuses aan: debatten zijn informatief en ze te druk zijn met de Brexit of het ontmoeten van kiezers. Dat werkt op ieders lachspieren. Dat ze debatten uit de weg gaat heeft vooral te maken met haar onvermogen snel te denken en te improviseren. Ze is een wat stijve politicus, die alles onder controle wil hebben en niet houdt van verrassingen, reden dat ze zo gediend was over Junckers Downing Street-lek.
Wel heeft ze met haar echtgenoot gezellig op de sofa van een praatprogramma plaatsgenomen om zich te laten ondervragen over haar huishouden. De kijkers vernamen dat haar man het vuil buiten zet, dat May haar werk niet meeneemt naar de slaapkamer en dol is op koken. Ze was op haar hoede. Nadat ze had gesteld dat ze meestal de afwas met de hand doet, maar soms een vaatwasser gebruikt, voegt ze er haastig aan toe “Waarmee ik een apparaat bedoel”, bang dat de indruk zou ontstaan dat er een ingehuurde bordenwasser actief is in huize-May. Tevens verzekerde May haar gehoor dat haar huwelijk gebaseerd is op liefde op het eerste gezicht. En dat ze uit een stabiel gezin komt.

David Cameron, ex-premier
(Wikipedia)

Een week later beantwoorde May vragen van kiezers via Facebook. Gezeten op de bank beantwoorde May vragen via Facebook. Gezeten op de bank naast de politieke journalist Robert Peston schakelde ze weer op de Maybot-functie. Het enige hoogtepunt was de vraag van “Jeremy Corbyn uit Islington”, die wil weten waarom ze televisiedebatten vermijdt? Na een half uur was de interviewer zo verveeld, dat zijn aandacht naar zijn iPad verschoof. De reacties op Facebook waren weinig hoopgevend. “”Met mevrouw May hebben we de belichaming van een streberige, genadeloze, de Daily Mail lezende, Jaguar rijdende, egocentrische, ‘o zo aardige’, zo succesvolle dame uit de middenklasse””, oordeelde een kijker. “”Ze heeft de warmte van een vriesvak””, stelde een ander.
De campagne van haar rivaal Corbyn is anders. Minder choreografisch, iets meer spontaniteit. Er is een typerende opname van, Corbyn gaat met zijn rug naar de camera staan en begint te spreken tegen een groepje activisten met protestborden. Een regiefout: die mensen zijn bedoeld als achtergrond. Het is echter het instinct van deze campagnevoerder om mensen direct toe spreken. Bij May is het precies andersom.
Corbyn en zijn collega’s gaan telkens onderuit doordat ze tijdens interviews geen cijfers noemen bij hun beleidsplannen, of de verkeerde cijfers. Deze boekhoudkundige slordigheid deert hem amper, zeker niet onder jongeren. Bij Labour staat het inspirerende, ideologische verhaal voorop.

Jeremy Corbyn en Theresa May

Bestaat er zoiets als mayisme, net zoals er een thatcherisme bestaat? Niet echt, of het moet de Derde Weg zijn tussen streven naar globalisering en nationalisme. Zij ziet zichzelf als de erfgenaam van Benjamin Disraeli, de Victoriaanse staatsman die in zijn boek Sybil, or the two nations (1847) schreef over de verdeelde natie. Deze verdeeldheid kwam eens te meer aan het licht bij het Brexit-referendum. May heeft herhaaldelijk gezegd dat het haar taak is deze kloof te dichten. Haar manifest gezegend met de Churchilliaanse titel Forward, Together, is gematigd-populistisch, met plannen om de migratie te beperken en in te grijpen als de vrije-markt-economie niet werk

Goeroe

Er moet een einde komen, zo staat er onder de kop “filosofische onderbouwingen”, aan “de cultus van het egoïstische individualisme”. Dat is meer Merkel dan Thatcher; meer CDA dan VVD.
Een plan in het manifest leidt tot felle kritiek. May wil rijkere ouderen dwingen hun hun huis “Op te eten” als ze thuiszorg nodig hebben, een poging tot herverdeling van lasten. Het druist echter in tegen de Britse liefde voor nalatenschap. Komt het, klinkt het zachtjes, omdat ze zelf geen kinderen heeft? In de regering klinkt vooral gemopper omdat geen minister op de hoogte was van dit plan, dat afkomstig is van haar progressieve goeroe Nick Timothy. Dit past in een patroon: ook het besluit om verkiezingen uit te schrijven heeft ze buiten het kabinet om genomen. Ze is een autocraat.
Door alle kritiek is May in paniek geraakt en heeft ze een herziening aangekondigd. Nooit eerder is het gebeurd dat een partij een belofte uit een manifest moest terugdraaien. Sinds dat moment, drie weken terug, zakt May in de peilingen.

Benjamin Disraeli
(Wikipedia)

Deze socialezorgnederlaag staat niet op zichzelf. Zo moest May enkele maanden terug, na een rebellie in eigen kring, het plan schrappen om in de rijksbegroting de premies voor Zzp’ers te verhogen. In het najaar van 2016 kwam haar regering terug op het plan bedrijven te verplichten om voor de overheid bij te houden hoeveel buitenlanders ze in dienst te hebben. Was May trouwens aanvankelijk tegen een Brexit, om vervolgens een wedergeboren Brexiteer te worden?
In het licht van de niet nagekomen belofte om geen verkiezingen te houden krijgt de mantra “Sterk en stabiel” een twijfelachtige bijklank. Had The Economist gelijk toen het zakenblad de premier omschreef als Theresa Maybe?

Manchester

En dan is er op 23 mei plots de terreuraanslag in Manchester. Voor het eerst deze campagne zien Britten May vanuit het hart spreken, met een overslaande, iets lagere stem waarmee ze “De lafheid van de terrorist” tegenover “De moed van de hulpverleners en Mancunians” stelt. Bovendien is ze weer even terug op haar vertrouwde terrein: binnenlandse veiligheid.
Een raadslid van Labour is zo onverstandig te twitteren wat iedereen dacht: dit is gunstig voor May. Zij profileert zich als patriot, terwijl Corbyn snel het verband legde tussen de aanslag en de Britse buitenlandpolitiek. “Corbyn stelt dat terreuraanslagen de schuld zijn van Groot-Brittannië “hapt May.
Maar de aanslag leidt ook de aandacht voor Mays eigen beleid op Binnenlandse Zaken. Is er onder haar niet bezuinigd op de politie? Is zij niet gezicht voor de Mensenrechtenlobby, door de zogeheten “control orders” af te schaffen waarmee potentiële terroristen een vorm van huisarrest krijgen? Waarom mochten zij terugkeren? Waarom bleef de migratie toenemen? En had May niet dreigend in haar Artikel-50 brief aan Brussel geschreven dat ze ophoudt met het uitwisselen van informatie over terrorisme als er geen Handelsakkoord komt?

Nick Timothy

Met deze verwijten in het achterhoofd wil May zo snel mogelijk terug naar het onderwerp waar het haar met de verkiezingen om te was geweest: de Brexit. Tijdens de debatavond The Battle for number 10, op twee televisiezenders, tien dagen voor de verkiezingen, wordt duidelijk hoe verstandig deze strategie is. Bij vragen van het publiek en topintervieuwer Jeremy Paxman over Zorg en Onderwijs heeft ze het moeilijk, ze wordt zelfs uitgelachen door de aanwezige kiezers. Maar zodra ze over de Brexit begint klinkt er applaus, net zoals ze begin mei bejubeld werd, nadat ze tekeer was gegaan tegen Juncker en anderen in Brussel, die naar haar idee de verkiezingen probeerden te beïnvloeden.
Als May de verkiezingen wint zal haar meerderheid wellicht kleiner uitvallen dan zij hoopt. Daarna kan ze op 19 juni de Brexit-onderhandelingen in. Maar het aura van een hedendaagse Vrouwe Britannia, van “bloody difficult woman” (een verdomd lastig mens), zoals ze zelf zei, is weg. Ze is verzwakt uit de door haar verkozen strijd gekomen, doordat ze niet wist te inspireren – iets waaraan wel behoefte is. De Brexit-uitslag was immers ook een roep om een politiek die inspireert, om politici voor wie een visie belangrijk is dan boekhoudkunde. Dat toont de verrassende populariteit van Corbyn aan, die democratie en bevlogenheid verkiest boven management en boekhoudkunde. Al heeft ook hij het land daarbij niet weten te veroveren.
Het zijn parlementsverkiezingen zonder winnaar.