Superhelden M&M moeten Europa redden
Het zou de titel van een verhaal met superhelden kunnen zijn: “Mega Merkel en Magic Macron redden Europa.” Hoofdrolspelers zijn Angela die ondanks haar belegen presentatie bergen blijkt te kunnen verzetten, en de mysterieuze woordenkunstenaar Emmanuel. Niemand weet waar hij voor staat, maar hij praat betoverend.
Europa is in de ban van hoop. Gaan M&M de Europese samenwerking vlot trekken? Dat zou welkom zijn, want zo’n idylle is de EU op dit moment niet. Het Verenigd Koninkrijk is op weg naar de uitgang, Er is een diepe kloof tussen Noord en Zuid. De migratiecrisis komt het hardste aan bij EU-lidstaten in het Zuiden, maar zij ervaren weinig solidariteit van landen uit het Noorden. Die eisen hervormingen en begrotingsdiscipline. Ondertussen botsen Oost en West ook: Oost-Europese lidstaten treden ook met antidemocratische gedragingen de Europese waarden met voeten.
Angela Merkel
Met het aantreden van de hervormingsgezinde Emmanuel Macron tot president in Frankrijk, en de waarschijnlijke herverkiezing van Angela Merkel tot Bondskanselier in Duitsland, groeit de speculatie dat Frankrijk en Duitsland lang de aanjagers van de Europese samenwerking, de EU nieuw leven gaan inblazen. Dat is hard nodig schetsen waarnemers. Verdeeldheid leidt tot stagnatie, en als de Unie aan verkalking blijft lijden, zal het geen antwoord kunnen formuleren zoals de migratiecrisis of de economische achterstand in sommige delen van Europa.
“Kies voor versterking van Europa”
“De verkiezing van Macron biedt een grote gelegenheid voor de Frans-Duitse samenwerking en de versterking van Europa”, zegt Aart-Jan de Geus, bestuursvoorzitter van de Bertelsmann Stiftung, het Duitse onderzoeksinstituut. Macrons voorstellen tot hervormingen zijn een echo van het gezonde verstand in Duitsland. Hij heeft daarbij het voordeel dat hij relatief onbekend is: mensen projecteren hun hoop op nieuwelingen zoals hij. Ze stellen zich dan flexibeler op.
Emmanuel Macron
Joachim Frits-Vannahme, bij de Bertelsmann Stiftung directeur van het programma “De toekomst van Europa”, denkt dat Macron “Niet nu een debat over versterking van de euro gaat beginnen, maar mogelijk wel voorstellen gaat doen voor grensbescherming van Europa en veiligheid.” Hij wijst verder op uitlatingen die Macron over de digitale economie deed tijdens diens verkiezingscampagne. De Fransman opperde het opzetten van een Europese Google. “Dat maakt Europa minder afhankelijk van de Amerikanen, en dat kan snel gaan.”
Berlijn zou blij zijn als Macron plannen lanceert, zegt de onderzoeker. “Als hij met voorstellen komt, is dat comfortabeler voor Duitsland. Dat kan die plannen dan omarmen, in plaats van dat andere landen Duitsland ervan beschuldigen met dictaten te komen.”
Het was pompen of verzuipen
Ook Hermann van Rompuy, in de periode 2010 – 2014 voorzitter van de Europese Raad, en nu president van de Brusselse denktank EPC, rekent op een nieuw Frans-Duits initiatief. De afgelopen jaren stond de Europese agenda vooral in het teken van overleven, schetst hij. “We hadden de eurocrisis, en de vluchtelingencrisis. Het was pompen of verzuipen. We hadden andere dingen te doen.”
Door de Brexit, Trump en de houding van Rusland staat Europa ook nu onder druk, zegt Van Rompuy. Maar de economische groei geeft ruimte om nieuw beleid te ontwikkelen. Bescherming tegen terrorisme, financiële instabiliteit, werkloosheid, instabiel werk, illegale migratie, klimaatverandering en grote ongelijkheden behoren volgens hem tot de hoofdpunten van de Europese Agenda. Hij wijst ook op “de missing links in de Economische en Monetaire Unie” en denkt dat verdieping van de interne markt nodig is, “met name op energiebeleid”.
Herman van Rompuy
Daarbij moet Europa volgens Van Rompuy zoeken naar het evenwicht tussen “een open economie en samenleving, en meer bescherming, bijvoorbeeld tegen werkloosheid, migratie en terrorisme. In sommige EU-lidstaten is werkloosheid nog altijd probleem nummer één. Als er dan werk is, is dat dikwijls onzeker. Dat geeft ook instabiliteit. Mensen vragen om sterkere bescherming van de EU. Tegen sociale dumping, commerciële dumping via goedkope Chinese import en fiscale dumping.
“Discussie over meer of minder Europa is niet zinvol”
Hij vindt dat de EU-lidstaten zo concreet mogelijk moeten vastleggen welk probleem ze willen aanpakken. Een discussie over meer of minder bevoegdheden voor Europa, acht hij niet zo zinvol. Van Rompuy: “Als je aan mensen vraagt, wil je meer of minder Europa, dan zeggen ze pavloviaans “minder’. Maar als je dan vraagt, wat moeten we doen met migratie, terrorisme en veiligheid, dan zeggen ze: “Dat kunnen we niet alleen daar hebben we meer Europa voor nodig.”
Afgelopen maandag spraken Macron en Merkel in Berlijn af dat ze zich inzetten voor modernisering van de EU, zonder in details te treden. Van Rompuy: “Die top was positief, maar de agenda moet veel ruimer zijn dan alleen hervorming van de eurozone. Vergeleken met het vraagstuk openheid van de samenleving en bescherming, is dat zelfs een minder probleem. In die zin was de Frans-Duitse bijeenkomst een gemiste kans om iets nieuws te brengen.”
persconferentie Macron en Merkel
Een Frans-Duits initiatief is wel van belang, omdat de twee landen de verschillende soorten van Europa verenigen, meent Van Rompuy. “De Duitsers zijn representatief voor de cultuur van het Noorden: verantwoordelijk. De Fransen hebben het, zonder dat ze tot het Zuiden behoren, toch meer in zich dan de Duitsers om “solidariteit te begrijpen. Een Frans-Duits akkoord is altijd een compromis, en een evenwicht tussen die twee gevoeligheden.
De Frans-Duitse as is de afgelopen jaren wel uit balans geraakt, schetst de EPC-President. Duitsland stelde zich qua buitenlandse politiek sterker op, en presteerde economisch. Frankrijk veel minder. “Je kunt de as alleen in balans brengen als je de Duitsers ervan kan overtuigen dat de Fransen iets willen doen aan hun arbeidsmarktbeleid. Alleen al de bereidheid daartoe, kan een grote rol spelen.”
“Doe jij nou maar
Macron heeft aan deze voorwaarde in feite al voldaan: hij heeft gezegd dat hij na de zomer met voorstellen voor arbeidsmarkthervormingen komt. Hij is dus bereid te leveren. Dat maakt het makkelijk voor de Duitsers om in beweging te komen. “De benadering van de meest orthodoxe Duitse politici is: Doe jij nou naar je huiswerk, anders doen we niets voor jou”, zegt Joachim Fritz-Vannahme.
Hij wijst op recente uitlating van minister van Financiën Wolfgang Schäuble tegenover Der Spiegel. “Die erkent dat het overschot op de lopende rekening in Duitsland een probleem is. Hij zei dat “Wij er geen invloed op kunnen uitoefenen”, maar gaf ook aan dat hij erover wil praten”, aldus Fritz-Vannahme.
De Bulgaarse Politicoloog Ivan Krastev is vast overtuigd van meer flexibiliteit, zei hij vorige week in Amsterdam. Merkel kan haar beleid heel goed aanpassen zonder paniek te veroorzaken. Ze zal erkennen dat er door de migratiecrisis meer financiële flexibiliteit nodig is voor landen die veel migranten opvangen, zoals Italië en Griekenland.”
“De Duitsers hadden geen gevoel voor de crisis”
Toen Macrons voorganger Hollande zich in Berlijn meldde om meer Duitse toegefelijkheid, moest hij met lege handen naar huis. Krastev: “Hollande begon op een verkeerd moment over meer solidariteit. De Duitsers hadden geen gevoel voor de crisis, het ging prima met Duitsland. Ze konden zeggen: “Die anderen hebben een crisis, omdat ze niet doen wat ze zouden moeten doen. Maar toen kwam de migratiecrisis de opkomst van extreemrechts. En toen voor het eerst, realiseerden ze zich: het is in ons belang als we Frankrijk helpen.”
De seinen voor een Frans-Duitse impuls voor Europa staan dus op groen. Uiteraard zijn er voorbehouden. Macron moet in juni bij de parlementsverkiezingen een werkbare meerderheid zien te boetseren. Merkel moet september de verkiezingen winnen.
“Dit is de laatste kans”
Als dat is gebeurd, is een onderhoudsbeurt de euro dringend noodzakelijk. “Het is de laatste kans”, sombert een hooggeplaatste EU-veteraan in Brussel. De Europese Commissie legt op dit moment de laatste hand aan cruciale nota over de toekomst van de Muntunie. “Als het nu niet gebeurt…. De Duitsers begrijpen ook wel dat het nu of nooit is, en dat je je om de euro te redden iets makkelijker moet opstellen”. Hij verwacht grote initiatieven “Ook om de malaise vanwege de Brexit te compenseren. Want vergis je niet, die gaat bij iedereen pijn doen. Bij de Britten het meeste. Maar ook bij ons op het vasteland.
De timing is gunstig, denkt Van Rompuy. In de meeste landen is er een sterke toename van de steun voor het lidmaatschap van de EU”, stelt hij. “Mensen dachten dat de Brexit als een dominosteen was. Maar het omgekeerde is gebeurd. Je hebt een merkwaardige eenheid gekregen.”
Macron is een dure vriend
Maar zit er werkelijk muziek in de nieuwe Frans-Duitse alliantie? Der Spiegel zette Macron vorige week als “Dure vriend” op zijn cover, waarmee het weekblad het Duitse wantrouwen vertolkt tegen Franse ideeën over de eurozone en de “Transferunie”, waarbij geld uit Noord-Europa naar Zuid-Europa vloeit.
