Brexit-onderhandelingen: Britten stuntelend naar Brussel

Deze maandag (19 juni) beginnen de onderhandelingen over de Britse uittreding uit de EU. Premier May kampt met lastige dilemma’s over cruciale kwesties. Haar verzwakte positie heeft het alleen maar moeilijker gemaakt om daar oplossingen voor te vinden. 

Op het moment dat in Brussel maandag de Brexit-onderhandelingen beginnen, heeft het Verenigd Koninkrijk formeel geen volksvertegenwoordiging. Bovendien weet minister David Davis(Brexitzaken) niet of wat hij en zijn ambtenaren bespreken over uittreding wel de lijn is van het Lagerhuis. De nieuwe parlementaire termijn, na de vervoegde verkiezingen begint pas woensdag, nadat Koningin Elisabeth haar troonrede  heeft gehouden. Die toespraak werd twee dagen uitgesteld,  omdat Theresa May naarstig de Noord-Ierse Unionisten moest paaien om gedoogsteun voor haar minderheidsregering te krijgen.
Een jaar na het Brexit-referendum willen de Britten nog steeds weg uit de EU. Het ontbreekt alleen aan een samenhangende strategie die uitvoerig is besproken en die op een duidelijke meerderheid in het parlement en bij de kiezers kan rekenen. Terwijl Brussel opgeruimd klaar zit, stuntelen de Britten naar de onderhandelingstafel.

De chaos is compleet

Na drie aanslagen, de aanval vannacht met een busje op Londense moskeebezoekers en de Grenfell Tower-brand, is de Brexit zelfs geen prominent onderwerp op dit moment. Het publieke debat gaat over de afstandelijke leiderschapsstijl Theresa May, over wie werkelijk opkomt voor sociaal zwakkeren, over ongelijkheid. Toen zaterdag de 91ste verjaardag werd gevierd, verklaarde Koningin Elisabeth dat het land somber gestemd is.. Zij zocht snel de bewoners van Grenfell Tower op, terwijl May daarmee wachtte. Het Queen-effect was nodig om de gemoederen te kalmeren.
Na de afgang van Theresa May en haar Tories bij de stembus is de chaos compleet. De enigen die dat niet erkennen zijn de Torries zelf. “We beginnen gewoon op tijd”, verzekerde Davis. “Wij houden vast aan ons plan”, zei May. Toch broeit het.

Theresa May en Angela Merkel

Hoe complex het krachtenveld is waar May in verkeer, bleek uit benoemingen van haar ministers. Zij was gedwongen de pro-Europese Philip Hammond opnieuw aan te stellen op Financiën, ook al stond hij op de lijst om vervangen te worden. Ze stelde de gematigde Damian Green, een aan als coördinerend minister die in rang net boven de andere ministers staat. De benoeming van die Europese duiven bracht May in balans met de aanstelling van enkele Brexit-haviken: Michael Grove op Milieu en Landbouw, Steve Baker als staatssecretaris van Uittredingszaken.
Met andere woorden: een jaar hebben ambtenaren lijvige rapporten geschreven over de Brexit, hebben ze bewindspersonen bijgepraat, klaargestoomd om technische materie over uittreding te beheersen. En net op het moment dat de gesprekken beginnen, verandert een substantieel deel van de ploeg die de Brexit moet regelen in Brussel en moet verkopen in Londen.
Binnen haar eigen conservatieven partij zijn er Lagerhuisleden die een milde en pragmatische Brexit willen. Mensen als Philip Hammond, minister van Financiën, en backbencher Anna Soubry sturen hier op aan. Ook de Torries uit Schotland vinden dat de economische banden met de EU belangrijker zijn dan, bijvoorbeeld, migratiebeperking. Naast schatting zijn er twintig tot dertig Tories die deze lijn kunnen volgen. Dat zijn er genoeg om, als ze de krachten met Labour en de Schotse nationalisten bundelen, de Brexit aanpak van May te frustreren.

Philip Hammond, Brits minister van Financiën

Tegelijkertijd zijn er meer dan genoeg partijleden die een harde Brexit willen. Als May geen recht doet aan hun standpunten, kunnen ze alsnog een leiderschapsstrijd bij de Conservatieven, ontketenen en mogelijk May tot aftreden te dwingen.
Als gevolg is het lastig om inzicht te krijgen in de inhoudelijke koers van de Britten. Zwakt May haar harde Brexit af?

Toch nog bij de Douane-Unie?

May wil uit de Interne Markt en uit de Douane-Unie. Het Britse bedrijfsleven is hier verontrust over, maar zweeg de afgelopen maanden. Niemand wilde de machtige May bruuskeren. Achter de schermen vreesden ze dat er harde economische klap komt, als er niet goed nagedacht wordt over hoe het Verenigd Koninkrijk uit de EU wordt geloosd. Na de verkiezingsafgang is dat anders. Belangrijke lobbygroepen uit het bedrijfsleven roeren zich. Ze willen dat er een einde komt aan de harde retoriek en dat verregaande toegang tot de Interne Markt en lidmaatschap van de Douane Unie voorop komt te staan.
In reactie op de harde kritiek pleit Hammond nu voor een “pragmatische Brexit”, waarbij economische belangen en werkgelegenheid prioriteit genieten boven het terugdringen van migratie. Hammond sloot Zondag in een interview op de BBC uit dat het VK na de Brexit deel blijft van de Europese Douane-Unie. Wel zei hij er alles aan te doen om te zorgen dat de Britse economie soepel de overgang maakt, dat er voldoende oog is voor een overgangsfase om het internationale bedrijfsleven niet af te schrikken. Ook zei hij dat het noodzakelijk is dat niet alleen de handel in goederen, maar ook in diensten goed geregeld is. Dat moet Britse bankiers geruststellen die graag hun diensten blijven aanbieden in de EU.

Het moet nog blijken of binnen de Conservatieven een stroming ontstaat die een mildere Brexit (wel lid van de Interne Markt, wel onderdeel van de Douane-Unie) wil. De Schotse Tories willen zo nauw mogelijke handelsbanden met de EU, maar het is de vraag of de Schotse leider van de Conservatieven, Ruth Davidson bereid is meteen al de confrontatie te zoeken met May en de partij te verdelen. Dat geldt zeker nu na de brand in Grenfell Tower een veel grotere clash tussen links en rechts dreigt over de vraag of door het bezuinigingsbeleid van de Conservatieven de afgelopen zeven jaar roofbouw is gepleegd op de Britse verzorgingsstaat.
Het standpunt van Labour is vooralsnog evenmin helder Keir Starmer, die het Brexit-dossier behandelt, heeft gezegd dat voortdurend lidmaatschap van de Interne Markt een optie moet blijven. Hij is ook voorstander van Brits lidmaatschap de Douane-Unie. Partijleider Jeremy Corbyn zei vorige week echter het VK na de Brexit waarschijnlijk uit deze handelsovereenkomsten moet treden. Voor May biedt dit een mogelijkheid, als Labour geen uitgesproken standpunt formuleert, kan zij trachten haar zienswijze door te drukke, gesteund door de eurosceptici binnen haar partij.

Michel Barnier, Hoofdonderhandelaar EU

Vrij verkeer of migratiecontrole?

Tijdens de campagne beloofde May te zorgen dat de komende jaren de nettomigratie daalt van 248.000 (2016) tot onder de 100.000 per jaar. Dat betekent: einde aan vrij verkeer van personen. Dat is heilig voor May. Liever eigen grenzen controleren dan lid blijven van de Interne Markt.
Dit standpunt is controversieel binnen de partij. Cameron beloofde het, maar kon het niet waarmaken. Zonder een grote en gestage toestroom van buitenlanders uit De EU zijn er te weinig werknemers op het land, in de fabrieken, in ziekenhuizen. Als, bijvoorbeeld, in Engeland en Wales de gezondheidszorg nog verder vastloopt door gebrek aan personeel, is dat koren op de molen van Labour en Jeremy Corbyn. Dat weten Conservatieven ook. Tegelijkertijd is controle over de grenzen voor de Conservatieven symbolisch belangrijk: het staat voor een soeverein Britan dat zich geen regels laat opleggen.
May zal vasthouden aan haar wens een einde maken aan Vrij Verkeer van Personen. Pragmatici als Hammond zullen hiertegen ingaan. Zij zullen op zijn minst verlangen dat er geen star quotum gehanteerd wordt, maar dat naar economische noodzaak wordt gekeken. Opnieuw zal veel afhangen van Labour. Als dat de druk kan opvoeren, is de kans groter dat de Tories muiten en zich bereid tonen tegen de plannen van May in te gaan. Tot nu toe is Corbyn vaag. Eerder was hij voorstander van massamigratie naar het VK. Tijdens de campagne beloofde hij echter dat dat er “Op een manier een einde moet komen aan Vrij Verkeer van Personen”. Hoe en hoeveel migranten Labour jaarlijks wil toelaten, is niet helder.

Keir Starmer, Labour Brexit-woordvoerder
Bron: Flickr

Europees Hof of Britse rechters?

Britse rechters die recht spreken over Britse aangelegenheden in het Verenigd Koninkrijk. Dat wil Theresa May, maar eenvoudig is dat niet. Gezien de belangrijke rol van het Hof van Justitie van de EU in Luxemburg in alle aspecten van Europese aangelegenheden, maakt dit het zeer ingewikkeld voor de Britten om deel te nemen in een vormen van Europese samenwerking.
Na de aanslagen in Manchester en Londen hintte May erop dat ze dat ze het wel ziet zitten bij het Schengen Informatie Systeem te blijven. In dat systeem kunnen politiediensten gegevens uitwisselen. Het EU-Hof heeft rechtsmacht over het Schengen Informatie Systeem. Lid blijven staat dus gelijk aan “Luxenburg” erkennen. Premier May zei onlangs dat ze hoopt een alternatieve arbitrage-instantie in het leven te roepen, als onderdeel van de Brexit-deal. Dat voorstel zal ongetwijfeld op Brusselse bezwaren stuiten.

Europees Hof van Justitie, Luxemburg

De rechtsmacht van het EU-Hof in Luxemburg is voor gematigde Tories en voor Labour minder een bezwaar. Zelfs May heeft toegegeven dat Brexit de jurisprudentie van het EU-Hof
Los van de belangrijkste deelonderwerpen staat May voor een grote vraag. De vraag is of ze, gezien het grote belang van de Brexit en de afgang bij de stembus, wel een helder mandaat heeft om zulke enorme besluiten te nemen op basis van marginale meerderheden. Er gaan stemmen op dat Westminster de Brexit moet aanpakken zoals de Tweede Wereldoorlog: samen, van zowel de Labour als de Tories.
Het kan voor May en de Conservatieven electoraal handig zijn om Labour nauw te betrekken, de oppositie medeverantwoordelijk te maken voor de Brexit. Dat vereist wel dat May in staat is behendig te laveren, een politieke vaardigheid die de premier tot nu toe weinig heeft getoond.
Het vereist ook dat Labour de Brexit serieus neemt. De partij deed het verrassend goed in de verkiezingen, juist door geen woord vuil te maken aan uittreding. Tot nu toe is van toenadering geen sprake. May voerde de afgelopen dagen geen overleg met Labour over wat haar mensen tijdens de eerste Brexit in Brussel gaan zeggen. Een modern verbond tussen rivalen, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen Winston Churchill en Clement Attlee, in het landsbelang bleef uit. De partijbelangen, en ingraven posities, domineren.

NRC, maandag 19 juni 2017